“TOHUM VE TOPRAK”IN YAZILDIĞI YILLARDA TÜRKİYE
1960
1 OCAK - Nurcular, çalışma alanlarım genişlettiler. Said-i Nursi İstanbul'a geldi.
4 OCAK- Amerikan Ajansı'nın yıllık raporunda Türk basını için, "Doğrudan doğruya sansür mevcut olmamakla beraber, sıkı kanunlar basın üzerinde kontrole yol açmaktadır" dendi.
26 ŞUBAT - Hükümet; İnönü'nün diğer birkaç milletvekili ile birlikte dokunulmazlığının kaldırılmasını istedi.
29 ŞUBAT - Bütçe, 158 ret, 396 muvafık oyla kabul edildi.
7 MART - Gazeteci Ahmet Emin Yalman; 15 ay 16 günlük mahkumiyetini çekmek üzere cezaevine girdi.
25 MART - Yeşilhisar olayları başladı. 3 Nisan 1960'da İnönü'nün ilçeyi ziyareti sırasında bu olaylar daha da arttı.
1 NİSAN - İçişlerinde 17 ilçenin kurulması (Samsat, Elmadağı, Sulakyurt, Delice, Eldiven, Eynesil, Atabey, Aralık, Sanoğlan, Domaniç, Turboğlu, Silopi, Derinkuyu, Kumru, Korgan, Çamhhemşin, Erfelek) kanunlaştı.
2 NİSAN - İnönü'nün Kayseri gezişi olaylarla başladı.
5 NİSAN - CHP Meclis Grubu, bildiri yayınladı ve son olaylar üzerinde durarak, yurdun selameti bakımından seçimlerin bir an önce yapılmasını istedi.
7 NİSAN - Başbakan Menderes Parti grubunda konuştu: 'Memleket bugün kabili idare olmaktan çıkmıştır. İşler çoktan laçka olmuştur. Adliye işlemez hale gelmiş, idare acze düşmüştür.'
15 NİSAN - Gazeteci Ahmet Emin Yalman, sağlık durumundan ötürü tahliye edildi.
18 NİSAN - Bursa Milletvekili Mazlum Kayalar ve Denizli Milletvekili Baha Akşit'in 'CHP'nin yıkıcı, gayri meşru ve kanun dışı faaliyetleri-nin memleket sathında cereyan tarzı ve bunların mahiyetlerinin nelerden ibaret olduğunu tahrik, tespit ve memleketin her tarahnda yaygın bir halde görülen kanun dışı siyasî faaliyetlerin muhtelif se-beplerine intikal etmek, matbuat meseleleriyle adlî ve idarî mevzu¬atın ne suretle tatbik edilmekte olduğunu tetkik eylemek üzere Meclis tahkikatı açılmasını isteyen önergelerinin kabulü.
Sert tartışmalar sürdürüldü. Muhalefet Lideri İnönü:'... Biz demokratik rejimi kurduk. Bu demokratik rejimi istikametinden ayırıp baskı rejimi haline getirmek tehlikeli bir şeydir. Bu yolda devam ederseniz, ben de sizi kurtaramam...' dedi.
(Tahkikat Komisyonu Başkanlığı'na seçilen Ahmet Hamdi Sancar'ın adına izafetle bu komisyon 'Sancar Komisyonu' olarak adlandırılacaktır.)
19 NİSAN - Türkiye-Batı Almanya Malî Yardım Antlaşmağı imzalandı.
20 NİSAN - Meclis'te tartışmak geçen görüşmeden sonra CHP milletvekilleri toplantı salonunu topluca terk ettiler.
25 NİSAN - TBMM adına tahkikatları yapacak olan komisyonların vazife ve salahiyetleri ile ilgili olarak Çorum Milletvekili Hüseyin Ortakçıoğlu (DP) ve üç arkadaşı tarafından hazırlanan bir kanun teklifi Meclis'e verildi.
27 NİSAN - Tahkikat Encümeni salahiyet kanunu, uzun ve çetin tartışmalardan sonra kabul edildi. (Kanun No. 7468). 12 CHP milletvekili 3-6 celse çıkarma cezası aldı. Muhalefet Lideri İnönü, 12 inikat cezasına çarptırıldı. Meclis görüşmelerinin yayınlanması yasaklandı. ;
28 NİSAN - İstanbul ve Ankara'da meydana gelen olaylar üzerine her iki şehirde de sıkıyönetim ilan edildi,
28 NİSAN - İstanbul Üniversitesi'nde, İktidar Partisi aleyhinde gösteriler başladı.
29 NİSAN - Ankara-İstanbul Üniversiteleri bir ay süre ile kapatıldı. *
1 MAYIS - İstanbul'da l gün gündüz sokağa çıkma yasağı kondu.
2 MAYIS - NATO Bakanlar Konseyi İstanbul'da toplandı ve bir takım gösteri olayları yapıldı.
3 MAYIS - İnönü; Başbakan Menderes'in son radyo konuşmasına cevap vererek yapılan isnatları reddetti. Meclis ve basında fikirlerim açıklamak imkanından yoksun olduğu için, cevabinin radyoda yayınlanmasını istedi.
3 MAYIS- Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Cemal Gürsel, yazdı olarak hükümeti uyarmak istedi. (Mektup ihtilalden sonra açıklanmıştır.)
Aziz Vekilim:
Dün geceki konuşmalarımızın ışığı altında, zatı alinizi memleketin huzur ve istikrarı için alınması lazım gelen tedbir ve kararlar hakkında¬ki görüşlerimi arzetmeyi millî ve vatanî bir vazife bilirim.
Sayın Başbakanın açıklamalarım dinledim ve okudum. Bunlarda, be¬nim düşüncelerimin kabulüne müsait bir zemin henüz mevcut olmadı¬ğı aşikar olarak belli ise de, gene de düşüncelerimin sizlere iblağının za-ruretine inanıyorum. Muhterem Vekilim:
Şu hakikati kabul etmek lazımdır ki. Kayseri hadiseleriyle başlayıp son karar ve feci olaylara kadar devam eden vak'alar vatandaş ruhun-da derin teessür ve Hükümete karşı telafisi güç hoşnutsuzluklar yaratmıştır. Hele, Ordunun, talebelere karşı akılsızca kullanılması, işin vaha-metini artırmış. Ordu mensuplarında huzursuzluk ve güvensizlik hisleri belirmiş, korkulan şey olmuş. Ordu politikaya karıştırılmıştır. Sayın Vekilim:
Bu ahval küçümsenecek, cebir ve şiddetle geçiştirilecek şeylerden değildir. Memleket, Hükümet ve partinizin düştüğü bu müşkül vaziye¬ti kurtarmak için sük-frunetli, fakit ciddî ve cezri tedbirler almak lazım¬dır. Bu tedbirler şunlar olmalıdır:
1) Cumhurbaşkanı istifa etmelidir. Çünkü bütün fenalıkların bu zat¬tan geldiği hakkında memlekette umumî bir kanaat vardır.
2) Kabinede iyi kabul edilmeyen ve suihalleri bütün memlekette ya¬yılmış bulunan zevat çıkartılmalı, yeni Kabine mutlak dürüst, makul, zorcu değil, adalet ve şefkat hissi taşıyan zevattan kurulmalıdır.
3) İstanbul, Ankara valileri, emniyet müdürleri süratle değiştirilmelidir.
4) Ankara Örfi İdare Kumandanı derhal değiştirilmelidir.
5) Son çıkarılan ve tahkikat komisyonları ihdas eden kanun kaldırılmalıdır.
Mevkuf gazeteciler af kanunu ile kısa zamanda tahliye edilmeli
7) Son hadiselerde tevkif edilen talebeler serbest bırakılmalı, ili müesseseleri yeniden faaliyete geçmelidir.
8) Şimdiye kadar çıkarılan bütün antidemokratik kanunlar tedrici kaldırılmalıdır.
9) Vatandaşın hürriyet ve eşit muamele hakkına mutlak surette ayet edilmelidir.
10) Ordunun meseleleri sür'atle halledilmelidir.
11) Din istismarcılığından vaz geçilmelidir.
12) Suiistimaller oluyor mu, bilmiyorum. Fakat, olduğu hakkını umumî bir kanaat mevcuttur ve milletin hükümete itimatsızlığına sebep olmaktadır. Bu gibi kötülüklerin süratle bertaraf edilmesi lazımdır
13) Müstesna zamanlar ve günler haricinde hükümet büyüklerin memleket gezilerinde sun'i büyük vatandaş toplulukları ile karşılamalar yapmak usulü terk edilmelidir.
Muhterem Vekilim:
Bu yazdıklarım asla bir parti ve politika mülahaza ve tesiriyle yazılmamıştır. Memleketin durumunun bu tedbirlerin alınmasını zarurî kıldığına inandığım için arz edilmiştir,
Sizlerin vatanperverlik ve vicdanlarınıza hitap ediyorum. İyi düşününüz. İyi yapınız. Memlekette çok şeyler yaptığınız muhakkaktır. F kat, bu asla kafi değildir. Bu yapılan işleri müstemleke idarecileri de y, par, yapıyor ve yapmıştır. Asıl mühim olan toplumun ruhunda yasan zevk ve azminin geliştirilmesi hak ve hürriyet aşkının kökleştirilmesi ı vatandaş idrakinin yüksek ve necip hislerle donatılmasıdır. Olaylar l yolda olmadığınızı göstermektedir. Talebelerin hürriyet duygusu i yaptıkları masumane tezahürata karşı kıtalar sevk edilmesi ve onlar desteği ile emniyet kuvvetlerinin ilim yuvalarının içine kadar girerek talebeleri, profesörleri ile beraber coplarla ve kurşunlarla tedip etme dünyada görülmemiş feci bir şeydir. Bu hengamede kız talebelerin yürekler parçalayan çığlıklarının analar, babalar ve halk ruhunda onulma yaralar açacağım ve açtığım anlamak memleketin huzuru bakımında büyük bir hata ve hazin bir gaflet olduğuna kaniim.
Bizim gençlerimizde hak, adalet ve hürriyet duygularının gelişim sinden ve kemalinden memnun olmamız lazım gelmez mi?... İstikbal hissiz, duygusuz, müstemleke ruhlu, yalnız maddeci bedbaht insanları mı bırakmak istiyoruz?... 3
Sayın Vekilim:
Maruzatım muhakkak ki çok mühim ve hatta çok cüretkaranedir. Fakat memleket için. Milletin selameti için, hükümet ve hatta partinizin kurtarılması için dikkate alınması, lazımdır ve hatta çok lazımdır. Saygılarımla.
KKK Orgeneral Cemal Gürsel
4 MAYIS- Turizm Bankası Kanunu kabul edildi.
5 MAYIS- Ankara'da Kızılay'da "555 K" diye adlandırılan nümayişler oldu. Olay yerinde; Cumhurreisi, Meclis Başkanı, Başbakan da bulundu.
6 MAYIS- Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü kanunu kabul edildi. 6 MAYIS- Kara K.K. Org. Cemal Gürsel görevinden izinli olarak ayrıldı. Gürsel'in en küçük birliklere kadar ulaştırılan telsiz mesajı:
'Kara Kuvvetleri Komutanlığı'ndan izinli olarak ayrılıyorum. Bütün arkadaşlarıma veda ederim.
Sizlere son sözlerim şu olacaktır: Her şeye rağmen ordunun ve taşıdığımız üniformanın şerefin! daima yüksek tütünüz. Bu sıralarda memlekette esen hırslı politika havasının zararlı tesirlerinden kendinizi korumasını biliniz. Ne pahasına olursa olsun, politikadan katiyen uzak kalınız. Bu sözlerim, şerefli ordunun, kudreti ve memleketin kaderi için hayati ehemmiyeti haizdir. Bütün gayretiniz! memleket müdafaası için lazım olan kudretiniz! artırmağa ve onu en yüksek dereceye çıkarmağa hasrediniz. Sizlere inanıyor, son erden büyük kumandana kadar cümlenizi derin saygı ve sevgi hissi ile selamlıyorum.'
KKK Orgeneral Cemal Gürsel
12 MAYIS- Türkiye-Hollanda Kültür Antlaşmağı imzalandı.
13 MAYIS- Türkiye-Finlandiya Ticaret Antlaşması imzalandı.
17 MAYIS- Türkiye-Amerika yardım antlaşması imzalandı.
21 MAYIS- Harp Okulu öğrencileri Ankara'da, iktidar Partisi aleyhinde sessiz bir yürüyüş yaptılar. 25 MAYIS- TBMM'nin XI. döneminin son birleşimi. Başkan Vekili: Agah Erozan, Ali Latif oğlu (Isparta), şükrü Esen (Kastamonu)'in önergeleri üzerine Meclis'in 20 Haziran 1960 tarihine kadar tatili kabul edil¬di. Son birleşimdeki konuşmaların yayınlanması yasaklandı.
27 MAYIS- 27 Mayıs ihtilali. Türk Silahlı Kuvvetleri idareyi eline aldı
Sonradan '27 Mayıs İhtilali' olarak adlandırılacaktır. 27 Mayıs 1960 sabahı rady darının düğmesini çeviren vatandaşlar, Türk Silahlı Kuvvetleri'nin sesiyle karşılaştılar. "Sevgili Vatandaşlar;
Bugün demokrasimizin içine düştüğü buhran ve son müessif hadise¬ler dolayısıyla kardeş kavgasına meydan vermemek maksadıyla Türk Silahlı Kuvvetleri, memleketin idaresini ele almıştır. Bu harekata Silahlı Kuvvetlerimizin, partileri içine düştükleri uzlaşmaz durumdan kurtar¬mak ve partiler üstü tarafsız bir idarenin nezaret ve hekimliği altında en kısa zamanda adil ve serbest seçimler yaptırarak idareyi hangi tarafa mensup olursa olsun, seçimi kazananlara devir ve teslim etmek üzere girişmiş bulunmaktadır.
Girişilmiş olan bu teşebbüs, hiçbir şahsa veya zümreye karşı değil¬dir. îdaremiz, hiç kimse hakkında şahsiyata müteallik tecavüzkar bir fi-ile müsaade etmeyeceği gibi edilmesine de asla müsamaha etmeyecek¬tir.
Kim olursa olsun ve hangi partiye mensup ulunursa bulunsun, ha vatandaş; kanunlar ve hukuk prensipleri esaslanna göre muamele göre¬cektir. Bütün vatandaşların, partilerin üstünde aynı milletin, aynı soy¬dan gelmiş evlatları olduklarım hatırlayarak ve kin gütmeden birbirle¬rine karşı hürmetle ve anlayışla muamele etmeleri ıstıraplanimzm din-» mesi ve milli varlığımızın selameti için zaruri görülmektedir.
Kabineye mensup şahsiyetlerin, Türk Silahlı Kuvvetleri'ne sığınma¬larım rica ederiz, şahsî emniyetleri kanunun teminatı altındadır.
Müttefiklerimize, komşulanmıza ve bütün dünyaya hitap ediyoruz." Gayemiz, Birleşmiş Milletler Anayasasi'na ve insan hakları prensipleri-ne tamamiyle riayettir. Büyük Atatürk'ün 'Yurtta sulh, cihanda sulh' prensibi bayrağımızdır. "
Bütün ittifaklanmıza ve taahhütlerimize sadıkız. NATO ve CEN-T0'ya inanıyoruz ve bağlıyız. Düşüncemiz 'Yurtta sulh, cihanda sulh-, tur.'
Meclis feshedildi. Yeni anayasa ve demokratik müesseselerin kımıl-maşı hazırhğına başlanıldı. Millî Birlik Komitesi Başkanı Org. Cemal Gürsel, millete seslendi:
"Aziz Türk Milleti;
Bir aydan beri memlekette cereyan eden ve milleti sür'atle korkunç buhranlara sürükleyen hadiseleri biliyorsunuz. Bu gidişin memleketi kanlı bir kardeş kavgasma da götürmekte olduğunu her akü basında va¬tandaşın takdir ettiğine kaniyim. Dünya ahvali her gün biraz daha kö-tüye doğru giderken, hususî politika ihtirası yüzünden vatanımızın maddeten ve manen perişanlığa sürüklenmesi vicdan sahibi bütün va¬tandaşları dilhun etmektedir. Bu hal nereye kadar gidecek?... Bu feci akibete hissiz ve alakasız, seyirci mi kalmak lazım?... İşte vatandaşlarım, bu ahvali ıstırap içinde aylardan beri düşündüm ve bu zevata çıkar yol¬ları gösterdim. Fakat onlar kapıldıkları politika ihtirasının, şuurlanna verdiği bozukluk dolayısıyla dinlemediler ve 4i zorla yürütmek sevda-sına düştüler.
Çıkarılan kanunlar, takip edilen hareketler Türk Milleti'ni zincire vurmak kasımda olduklarım gösteriyordu.
Bu asırda böyle bir idarenin, böyle bir hareketin olabileceğim zannet¬mek Türk Milleti'ni hissiz bir sürü olarak kabul etmek demektir.
Hayır vatandaşlar, Türk Milleti hissiz bir sürü değil, belki bir çoğu okuma yazma bilmez, fakat atavik bir intikalle daha çok okumuş yaz¬mış milletlerden daha çok fikri selime, aklı selime, vicdan ve vakara sa¬hiptir. İşte bu düşünceler ve mülahazalarla bu feci gidişe son vermeye karar verdim ve devletin idaresine el koydum.
Derhal bütün vatandaşlara şunu ifade etmek isterim ki, asla bir dik¬tatör olmak hevesinde değilim. Bütün emelim bu memlekette temiz, dü¬rüst bir demokratik nizam kurmak ve devletin idaresin! milletin irade-sine terk etmektir. Bana inanınız ve güveniniz. Bütün milletin benimle beraber olduğuna inanıyorum. Bazı menfaatperestler, midesini ve vicdanım paraya bağlamış olanlar bu hareketimize karşı teşebbüslerde bu-lunmaya yeltenebilirler. Fakat onlara asla müsamaha edilmeyeceğim vatandaşlarıma temin ederim. Kötü ruhlu olanlardan bile memleketin bu nazik anında, az olsun vicdanlarım harekete geçirerek çalışmalanmı-za yardım etmeseler bile, engel olmamalarım isteriz. Tekrar bana gü-venmenizi, inanmanızı isterim ve sizleri sonsuz muhabbet ve saygıyla selamlıyorum.
Millî Birlik Komitesi Başkanı
Org. Cemal Gürsel
27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri / Ali Fuad Başgir:
http://www.google.com/books?hl=tr&lr=&id=2MUwpHiQhawC&oi=fnd&pg=PA9&dq=27+MAYIS&ots=J-oG6WWLDe&sig=HYhPuzIuDc6vRdqfKT5zhpFjbjA#v=onepage&q&f=false
Kamuoyu 27 Mayıs'taki ABD ve NATO Etkisini Görmezden Geldi"
http://bianet.org/bianet/siyaset/122419-kamuoyu-27-mayistaki-abd-ve-nato-etkisini-gormezden-geldi
Devrim mi Darbe mi? :
http://haber.sol.org.tr/yazarlar/merdan-yanardag/27-mayis-devrim-mi-darbe-mi-28888
27 Mayıs’a Damgasını Vuran Sözler ve Beyanlar
https://docs.google.com/fileview?id=0B0lSJEYi-PtxODA1OTcwMzMtZjljNy00OTQ2LWEzNGYtMjA5MGIyOTFkYTli&hl=tr
Talat Aydemir hakkında:
https://docs.google.com/fileview?id=0B0lSJEYi-PtxMDE3YTEwN2EtMWVlOC00YzllLTk3ODQtNTZmNWZmOWU5MjQ1&hl=tr
http://www.taraf.com.tr/haber/osmanlidan-bugune-kurtler-ve-devlet-5.htm
28 MAYIS- Cemal Bayar istifa etti.
28 MAYIS- Tarafsız kişilerden bir kabine kurulduğu 27 sayılı tebliğ ile bildirildi. Kabinede 3 asker ve 14 sivil yer aldı, Birinci M.B.K. Hükümeti Başbakan ve Milli Sav.Bak. : Org. Cemal Gürsel Kamil Artus Şefik İnan Devlet Bakanı Devlet Bakanı Adliye Bakanı İçişleri Bakanı Dışişleri Bakanı Maliye Bakam M.Eğitim Bakanı Bayındırlık Bakanı Ticaret Bakanı Sağlık Bakanı Gümrük Bakam Tanm Bakanı Ulaştırma Bakam Çalışma Bakam Sanayi Bakanı Turizm Bakanı İmar ve İskan Bakanı Abdullah Gözübüyük Tümg. M.İhsan Kızıloğlu Selim Sarper Ekrem Alican Prof. Fehmi Yavuz Daniş Koper Cihat İren Prof. Nusret Karasu Fethi Aşkın Feridun Üstün Tuğg. Sıtkı Ulay Prof. Cahit Talaş Muhtar Uluer Zühtü Tarhan Orhan Kubat
28 MAYIS- Prof. Siddık Sami Onar Başkanlığı'nda toplanan Profesörleri Kurulu '27 Mayıs'ın meşru olduğu hakkında rapor verdi.
30 MAYIS- DP İçişleri Bakanı Dr. Namık Gedik, tutuklu bulunduğu Harp Okulu penceresinden atlayarak intihar etti.
l HAZİRAN- İnönü, Ankara'da yeni dönemin ilk basın toplantısını yaptı: '... Ordunun harekatından haberdar olmadığım.' kesin olarak belirtti.
12 HAZİRAN- Millî Birlik Komitesi'nin l saydı kanunu ile Anayasa'nın bazı maddeleri kaldırıldı ve bu suretle TBMM feshedildi. TBMM'nin bütün hak ve yetkileri. Geçici Anayasa gereğince Millî Birlik Komitesi'ne verildi. Birliğin hukukî statüsü düşürülmesinden sonra kurulan i Millî Birlik Komitesi üyelerinin adları açıklandı:
Başkan : Orgeneral Cemal Gürsel;
Üyeler : Gülsoytrak, Suphi Acuner, Ekrem Kabibay, Orhan Akkoyunlu, Fazri Kaplan, Kadri Kaplan, Mustafa Karaman, Suphi Karan, Muzaffer Karavelioğlu, Kamil Koksal, Osman Köseoğlu, Münir Kuytak, Fikret Küçük, Sami Madanoğlu, Cemal Soyuyüce, Şefik Taşer, Dündar Tunçkanat, Haydar Türkeş, Alpaslan Ulay, Sıtka Yıldız, Ahmet Yurdakuler, Muzaffer 16 HAZİRAN- Yüksek Adalet Divanı mahkeme usulüne dair (3 sayılı) kanun kabul edildi.
Aksoylu, Refet Ataklı, Mudp Baştuğ, İrfan Baykal, Rıfat Çelebi, Emanullah Er, Ahmet Erkanlı, Orhan Ersu, Vehbi Esin, Numan Okan, Sezai Özdağ, Muzaffer Ozdilek, Fahri Özgüneş, Mehmet Özgür, Selahattin Ozkaya Şükran Solmazer, İrfan
21 HAZİRAN- Milli Birlik Komitesi, Büyük Millet Meclisi binasında teş¬riî görevine başladı.
22 HAZİRAN- Emekli Oramiral Fahri Korutürk, Türkiye'nin Moskova Büyükelçiliği'ne atandı.
23 HAZİRAN- Köy Enstitüleri Kurucusu, eğitimci İsmail Hakkı Tonguç (Doğ: 1897) öldü.
24 HAZİRAN- M.B. Komitesi üyeleri, büyük bir törenle yemin ettiler.
30 HAZİRAN- Geçici Anayasa'nın 6. maddesine göre M.B. Komitesi ta-rafından seçilen l Başkan, 30 üyeden meydana gelen 'Yüksek Soruşturma Kurulu' toplandı.
4 TEMMUZ- Siyasi partilerin ocak ve bucak merkezleri kapatıldı.
12 TEMMUZ- Celal Bayar; vatana hıyanet suçundan Yüce Divan'a sevk edildi. (2 No'lu karar).
24 TEMMUZ- Basın Ahlak Yasası yürürlüğe girdi.
2 AĞUSTOS- M.B. Komitesi; 5434 saydı T.C. Emekli Sandığı Kanununu ek ve geçici 42 saydı kanunu kabul etti. Bu kanuna göre, orduda bozulmuş olan piramit (küçük rütbeli ve büyük rütbeli subay dengesi) tekrar korunabilecekti.
2 AĞUSTOS- Başkan Gürsel: 'Subaylar olayları unutup esas vazifelerine dönmeli...' dedi.
3 AĞUSTOS- Bir kısım subay, amiral ve gernerali emekliye sevk edildi. (235 general ve amiral). Bu işeme tabi olanlar bilahare 'Eminsular' adıyla anılacaktır.
27 Mayıs Darbesi'nden sonra askerî tasfiye hareketi ile emekliye sevkedilen 235 general ve yaklaşık 5.000 subay tarafından Emekli Inkılap Subaylar Derneği kuruldu. Kısaca "EMİNSU" olarak adlandırılmıştır.
Emekliye ayrılan subaylar, temel amacı orduya geri dönmeye çalışmak olan bu derneği kurmuşlardır.
24 Ekim 1961 tarihinde Çankaya'da Cevdet Sunay, Cemal Gürsel ve generallarin önünde, dönemin parti liderleri Ragıp Gümüşpala (Adalet Partisi), Ekrem Alican (Yeni Türkiye Partisi),İsmet İnönü (Cumhuriyet Halk Partisi), Osman Bölükbaşı (Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi) bir protokol imzalamışlardır. Tarihe Çankaya Protokolü olarak geçen bu protokolde; Yassıada mahkumlarına af çıkarılmayacağı, Cemal Gürsel'in cumhurbaşkanı seçileceği maddeleri yanında Emekli İnkılap Subaylar Derneğine bağlı subayların orduya geri alınmayacağı da bulunmaktaydı. [3]
Başta en yüksek rütbeli üyesi olan Orgeneral
Ragıp Gümüşpala daha sonra Adalet Partisi'nin genel başkanlığına getirilmesi örneğinde olduğu gibi üyelerin çeşitli sivil görevler almaları hareketin yarı yolda kalmasına neden olmuştur.
Ankara Kumandanlığı'nın 6 Eylül 1961 tarihinde geçici olarak kapattığı dernek, varlığını 12 Eylül 1980'ne kadar sürdürmüştür
KONU HAKKINDA BİR YAZI:
Asıl ayrımcılık darbe mağduru askeri kamu görevlileri arasında yapıldı. 1960 darbesinin mağdurları için çeşitli tarihlerde dört yasa çıkarılırken, 12 Mart 1971, 12 Eylül 1980 ve 28 Şubat 1997 süreçlerinde, hiçbir mahkeme kararı olmadan meslekten çıkartılan askerî personel için bugüne değin hiçbir düzenleme yapılmadı.
Ana Britannica’da, 27 Mayıs 1960 darbesinin mağdur ettiği, EMİNSU olarak bilinen askerler için şunları yazılıdır.
“27 Mayıs 1960 hareketi sonrasında Türk Silahlı Kuvvetleri’nden çok sayıda subayın emekli edilmesi olayı. Emekliye ayrılanlar daha sonra Emekli İnkılap Subayları Derneği’ni (EMİNSU) kurdukları için olay bu adla anıla gelmiştir.
27 Mayıs hareketini gerçekleştiren Milli Birlik Komitesi (MBK) Temmuz 1960 sonlarında orduda, özellikle yüksek rütbeli subaylar arasında geniş çaplı tasfiyeye gidilmesini kararlaştırdı. Kitlesel biçimde emekliye ayrılacak subayların mağdur olmasını önlemek amacıyla da Emekli Sandığı Kanunu’nda değişiklik yapılması öngörüldü. Buna göre emekliye ayrılacak subaylara muvazzaf aylıklarının yüzde ellisi değil, yüzde yetmişi oranında emekli aylığı bağlanacaktı. Yeni uygulamanın doğuracağı mali yükü karşılamak için de bazı önlemler alındı. 25 Temmuz’da ivedilikle Ankara’ya davet edilen NATO Başkomutanı General Norstad, ABD’nin bu konuda 12 milyon dolarlık yardım yapacağına ilişkin güvence verdi.
27 Temmuz’da kurulan bir komisyon kadrolardaki daraltma oranını ve emekliye ayrılacak generallerin adlarını belirledikten sonra konu MBK’de ele alınarak karara bağlandı. MBK hükümetine, 25 fiili hizmet yılını dolduran subayları re’sen emekliye ayırma yetkisi veren 42 sayılı yasa 3 Ağustos 1960 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Emekliye ayrılan 235 general ve amiralin adlarıyla Emekli Sandığı Kanunu’nda değişiklik yapan ve subay emekli aylıklarını artıran yasa da aynı günkü Resmi Gazete’de yer aldı. İkinci aşamada, binbaşı rütbesinin üstünde olup da emekliye ayrılacak subayların adları belirlendi. 25 Ağustos’ta 4 bin 171 subayın emekli işlemleri hızla tamamlanarak ikramiyeleri ödendi, Ayrılanların yerlerine atananlar, önceden aldıkları emir uyarınca ayrı gün görevlerini devraldılar.
Türk Silahlı Kuvvetleri’ndeki bu geniş çaplı subay tasfiyesinin birkaç nedeni vardı. İlk neden binbaşı ve daha yukarı rütbelerde kadro fazlalığı bulunmasıydı. Tasfiyenin birinci amacı hiyerarşik piramidi yeniden düzene koyarak ordunun gençleştirilmesini sağlamak, genç ve yetenekli subaylara daha hızlı yükselme olanağı tanımaktı. İkinci neden, 27 Mayıs’ı gerçekleştiren subayların genellikle küçük rütbeli olmalarıydı. Bu durum, yönetimi elinde tutan genç subaylarla, üst düzeydeki komutanlıklarda bulunup da hareke katılmamış yüksek rütbeli subaylar arasında ordu hiyerarşisi ve disiplini açısından önemli sorunlar yaratıyordu. Yüksek rütbeli subayların tasfiyeyle ordudan ayrılması sonucunda, bu tür anlaşmazlıkların ve çatışmaların da ortadan kalkacağı hesaplanmıştı. Üçüncü neden, Türk Silahlı Kuvvetleri içinde 27 Mayıs hareketini destekleyen genç subayların üst düzeyde yönetim görevlerine gelmelerini sağlamaktı.
Kadro daraltma işleminin büyük bir hızla gerçekleştirilmesine ve MBK’nin o dönemdeki tartışılmaz gücüne karşın, ordudaki tasfiye hareketi (başta tasfiyeye uğrayanlar olmak üzere) bazı çevrelerde tepkiye yol açtı. Emekliye ayrılanlar Emekli İnkılap Subayları Derneği adı altında örgütlenerek, “uğranılan haksızlığın giderilmesi ve emeklilik işlemleri sırasındaki eşitsiz uygulamaların düzeltilmesi” için yargı yoluna başvurdular. EMİNSU uzun yıllar bir baskı grubu olarak varlığını korudu. Daha sonra çıkarılan yasalarla emekli inkılap subaylarının emsalleri muvazzaf subayların rütbelerine intibakları yapıldı ve özlük haklarından doğan alacakları kendilerine ödendi. (AnaBritannica, Cilt: 8, s: 161, Ana Yayıncılık, 1987)
27 Mayıs 1960 ihtilalinden sonra Türk Silahlı Kuvvetleri’nden çıkartılan askerî personelin mağduriyeti, tam dört ayrı yasa ile telafi edildi.
Emekli İnkılap Subayları (kısaltılmış adıyla EMİNSU), 5 Ağustos 1960 tarih ve 42 sayılı yasa ile, avantajlı koşullarda emekliye sevk edildiler; emeklilik için hizmet süresi yeterli olmayanlar süre koşulu aranmadan, 25 yıl çalışmış sayılarak emekli aylığına bağlandı.
Ancak, avantajlı koşullarda emekli olsalar bile, EMİNSU’ların mağdur olduğunu düşünen TBMM, aradan 13 yıl geçtikten sonra, 11 Temmuz 1973 tarih ve 1782 sayılı bir yasayı kabul ederek, EMİNSU’ların 30 yıl çalışmış gibi emekli aylığına bağlanmalarını kararlaştırdı. Ayrıca, en yüksek derece ve kademeden, yani 1’inci derecenin 4’üncü kademesinden aylık bağlandı.
EMİNSU’lar için 1981 yılında, yani aradan 21 yıl geçtikten sonra üçüncü bir yasa çıkarıldı. 10 Kasım 1981 tarih ve 2551 sayılı yasa ile EMİNSU’lara 40 yıl çalışmış gibi emekli aylığı bağlandı; emekli aylıkları, göreve devam eden emsalleri ile aynı düzeye getirildi.
1960 ihtilalinde zorla emekliye sevk edilen askeri personel için aradan 32 yıl geçtikten sonra dördüncü bir yasa daha çıkarıldı. TBMM, 12 Aralık 1992 tarih ve 3854 sayılı yasayı kabul ederek, EMİNSU’ların “göreve devam etmiş olsalardı elde edecekleri mali hakları” tanıdı; emekli aylıkları, kıdemli albaylara uygulanan ek gösterge üzerinden yeniden arttırıldı.
1960 ihtilali mağduru askerî personelin zorla emekli edilmeleriyle uğradıkları mağduriyetin giderilmesi için böylesine titiz davranan T.C. hükümetleri, parlamento ve yargı organları, 12 Mart 1971, 12 Eylül 1980 ve 28 Şubat 1997 süreçlerinin mağduru askerî personelin mağduriyetini giderecek hiçbir düzenleme yapmadılar. Hak ve adalet duygusuyla, uyrukları arasında ayrım yapmayan “demokratik ve sosyal hukuk devleti” kavramıyla bağdaştıran bağdaştırır…
Bilinmelidir ki, mağdur askerî personel çocuk yaştayken askerlik mesleğine alındı ve “adam öldürme sanatı” olarak da adlandırılan mesleği ifa etmek üzere eğitildiler. Mahkeme kararı olmadan genç yaşta re’sen emekliye sevk edildiler. Sivil hayata uyum sağlamalarını kolaylaştıracak donanıma sahip olmadıklarından gerçekten ağır mağduriyete uğradılar. Köftecilik, çaycılık, bulaşıkçılık, onların nazarında statü kaybı olmasa da, ülkede askerlik aynı zamanda “statü” mesleğiydi. Türkiye, Harp Okulu mezunu seyyar köftecilerle, çaycılarla, bulaşıkçılarla tanıştı. Çocuk yaşta katıldıkları mesleğin olanaklarından yoksun bırakılmakla kalmayıp, başka bir kamu görevine kabul edilmeleri önlendi. Mahkeme kararı olmadan mesleğinden uzaklaştırılan personel, haksız idarî işlem aleyhine yargı yoluna gitme hakkından bile yoksun bırakıldı.
Fazlası için: http://www.acikistihbarat.com/Haberler.asp?haber=8674
Askeri tasfiye hareketiyle ordu mensuplarının emekli edilmesine yönelik 2 Ağustos 1960 günlü, 42 sayılı yasa
Millî Birlik Komitesi tarafından yayınlandı. Bu kanunun gerekçesinde:
§ Ordu subaylarının gençleştirilmesi,
§ Rütbe enflasyonunun önlenmesi,
§ Kadro fazlalığının giderilmesi ve
§ Orduda piramidin yeniden kurulması yer alıyordu.
Bu kanuna göre emekli edilenlere yüksek emekli aylığı bağlanması, büyük toptan ödemeler yapılması, mesken kredisi verilerek konuta kavuşturulmaları, sivil savunma, öğretmenlik ve benzerleri hizmetlerde öncelik tanınması gibi olanaklar sağlanmıştır.
Bu operasyon için Emekli Sandığı'nda ve Hazine'de yeterli para olmadığı anlaşılınca, kararın uygulanması için gerekli meblağ ABD tarafından hibe olarak verilmiştir. Bu ödeme, kanunun eski harp sistemini temsil eden subayların tasfiyesi edilerek yeni harp taktiklerini içeren Amerikan sistemini tercih eden subayların önünü açmak için çıkarıldığı iddialarını da gündeme getirmiştir.
12 AĞUSTOS- M.B. Komitesi'nin kabul ettiği (55 sayılı) kanunla, Komitenin çıkardığı kanunların geçici olmadığı açıklandı. Kanundan 'cici' kelimesi kaldırıldı.
15 AĞUSTOS- Zürih ve Londra Antlaşmaları'na dayandırarak Kıbrıs bağımsızlığı yürürlüğe girdi. Gece saat 24.00'te 45 dakika süren imza töreni yapıldı. Belgeleri, Cumhurbaşkanı Makarios, muav Dr. Küçük ve Türkiye, İngiltere, Yunanistan konsolosları imzalar.
16 AĞUSTOS- Anlaşma gereğince Kıbrıs'ta bulunacak Türk Alayı büyük tezahüratla Kıbrıs'a çıktı. 82 yıl sonra Türk askerî Adaya tekrar ayak basıyordu. Türkiye'nin ilk Kıbrıs Büyükelçisi Emin Dırvana da yeni görevine başladı. Kıbrıs bu suretle bağımsızlığına kavuşmuş oluyordu.
25 AĞUSTOS- B.M. Komitesi 10 Bakanı görevinden affetti. 2. M.B.K. Hükümeti kuruldu.
24 EYLÜL- Yüksek Adalet Divanı kuruldu.
26 EYLÜL- Celal Bayar, tutuklu bulunduğu Yassıada'da, bel kemeriyle intihara teşebbüs etti. ;
27 EYLÜL- Türkiye-Amerika Kredi Antlaşması imzalandı.
29 EYLÜL- Demokrat Parti, Ankara 4. Asliye Mahkemesi kararıyla kapatıldı.
7 EKİM- Salim Başol, Sehnan Yörük, Rıza Tunç, Abdullah Üner, Ha Tuzun, Hasan Gürsel, Mehmet Çokgüler, Vasfi Göksu, Ali Doğa Toran'dan kurulu Yüksek Adalet Divanı Ankara'dan ayrdarak.H beliada'da kendileri için ayrılan otele yerleştiler.
14 EKİM- Yassıada yargılamaları başladı. (Bu süre içinde 203 otun)
1iyapıldı. 529 sanık, 1063 tanık dinlendi. Divan kararlarına göre: 15 kişi ölüm cezası, 31 kişi müebbet hapis cezasına, 418 kişi çeşitli cezalara çarptırıldı. 123 kişi beraat etti. M.B. Komitesi 15 ölüm cezasından, 4'ünü onayladı. Bayar'ın cezası müebbet hapse çevrildi, 3'ünü yerine getirdi. 12'sinin cezası müebbet hapse çevirdi.)
23 EKİM- Genel Nüfus Sayımı:
1927:13.648.270, 1935:16.158.018, 1940:17.820.950, 1945:18.790.174, 1950: 20.947.188, 1955: 24.064.763, 1960:27.754.820, 1965:31.391.421, 1970:35.666.549,
24 EKÎM- Savunma Sekreterlikleri Kanunu kabul edildi. 27 EKİM- Üniversiteler öğretim üyelerinden bazılarının vazifelerinden affına ve bazılarının diğer fakülte ve yüksek okullara nakline dair (114 saydı) kanun kabul edildi. Sonradan 147'ler olarak adlandırılacak olan 147 öğretim üyesi (Profesör, doçent, asistan) görevlerinden affedildi.
9 KASIM- 42 sayılı kanun gereğince emekliye ayrılan subaylardan isteklilerin öğretmenliğe alınması hakkında 125 sayılı kanun kabul edildi.
14 KASIM-14 Millî Birlik Komitesi üyesinin görevlerinden affına dair '5434 saydı T.C. Emekli Sandığı kanununa ek 2.8.1960 gün ve 42 sayılı kanununa geçici bir madde eklenmesine dair (126 saydı) kanun kabul edildi.
15 KASIM- M.B. Komitesi; Dışişleri Bakanlığı Kuruluşu hakkındaki 3312 sayılı kanunu (127) ek saydı kanunu kabul etti. Bu kanuna göre, Dışişleri dış teşkilatında 14 müşavirlik kuruluyor ve komitedeki görevlerinden affedden 14 üye, en az iki yıl yurda dönmemek kaydıyla bu müşavirliklere gönderiliyordu.
ONDÖRTLER
Ondörtler, 27 Mayıs Darbesinin (1960) ardından kurulan Milli Birlik Komitesi'nden (MBK) daha sonra ihraç edilen 14 subaya verilen addır.
Bu tasfiyeyle iktidarın seçimler yoluyla yeniden sivil yönetime devredilmesine karşı olan grup gücünü büyük oranda yitirirken, askeri yönetimin geçici olmasını savunan grup yönetimi kesin biçimde ele geçirmiş oldu.
27 Mayıs Darbesinden sonra iktidarı ele geçiren ve Milli Birlik Komitesi'ni oluşturan subay kadrosu arasında siyasi bir amaç birliği yoktu. MBK içinde zamanla başlıca iki siyasi görüş biçimlendi.Birinci görüşe göre, 27 Mayıs müdahalesinin amacı demokratik sistemi yeniden kurmak, bunun için gereken hukuksal yapıyı oluşturmak, en kısa zamanda seçimleri yaparak iktidarı seçimle gelecek olan sivil yönetime devretmekle sınırlıydı. İkinci görüşe göreyse Türkiye'nin siyasi, sosyal ve ekonomik alanlarda yapısal sorunları vardı ve bunlar çözülmeden ülkede sağlıklı bir demokrasi kurulamazdı. Bu grup, iktidarın kısa sürede yapılacak seçimlerle yeniden sivillere bırakılmasını kabul etmiyor ve askeri yönetimin uzun süre daha devam etmesi gerektiğini öne sürüyordu.
Darbenin 14'ler ismiyle anılan bu grubun genel fikri eğilimleri ise: mevcut siyasi organizasyonlara, kendi ifadeleri ile "statükocu-muhafazakâr" olmaları nedeniyle ülkenin büyük sorunlarına köklü çözümler getiremeyeceği yönündedir. 14'lere göre, Türkiye'nin zaman kaybetmeye tahammülü yoktu ve bundan dolayı tarafsız ve güçlü bir Milli Birlik Komitesi iktidarı, sağlık hizmetlerinin sosyalizasyonundan başlayıp, toprak reformuna kadar uzanan bir dizi reform politikasını gerçekleştirene kadar yönetimde kalmalıydı. Bu reformu yürürlüğe geçirebilmek için ise "en az" dört yıllık iktidar dönemi öngörülüyordu.
Bu sırada ülkenin siyasi yaşamında önemli rol oynayan Cumhuriyet Halk Partisi'nin genel başkanı İsmet İnönü askeri yönetimin bir an önce sona erdirilmesi ve en kısa zamanda seçimlerin yapılarak iktidarın sivil yönetime devredilmesi yönünde ağırlığını koydu. İnönü'nün bu tutumu, MBK içinde birinci görüş yanlılarının güçlenmesini sağladı. Komite içindeki anlaşmazlıkların siyasi bir bunalıma dönüşmesi üzerine, 13 Kasım 1960'ta MBK Başkanı Orgeneral Cemal Gürsel bir bildiri yayımlayarak MBK'nin çalışmalarının ülkenin yüksek çıkarlarını tehlikeye düşürecek bir duruma geldiğini, bu nedenle Türk Silahlı Kuvvetleri ile MBK üyelerinin talepleri üzerine MBK'yi feshettiğini açıkladı. Yeni oluşturulan MBK'de ise Fazıl Akkoyunlu, Rıfat Baykal, Ahmet Er, Orhan Erkanlı, Numan Esin, Orhan Kabibay, Mustafa Kaplan, Muzaffer Karan, Münir Köseoğlu, Muzaffer Özdağ, İrfan Solmazer, Şefik Soyuyüce, Dündar Taşer veAlparslan Türkeş'e yer verilmiyordu.MBK üyesi Korgeneral Cemal Madanoğlu'nun inisiyatifiyle gerçekleşen bu operasyonla söz konusu kişiler Türk Silahlı Kuvvetleri'nden de emekli edilerek çeşitli görevlerle yurtdışına sürgüne gönderildiler.
14'ler, yurt dışında sürgünde bulundukları süre içerisinde mevcut fikirlerini geliştirmeye ve pratiğe geçirme yolları aramaya devam edecekti. Ancak bu arada ikiye ayrılacak ve Türkeş'in liderliğini kabul etmeyen Orhan Kabibay, Orhan Erkanlı, İrfan Solmazer üçlüsü Türkiye'ye döndükten sonra 1965'te CHP'den seçimlere katılacaktır. Muzaffer Karan her iki grubun da dışında kalarak TİP'ten meclise girecek ve Alparslan Türkeş, Rıfat Baykal, Numan Esin, Muzaffer Özdağ grubunun başını çektiği diğerleri ise CKMP'ye dâhil olacaktır.
Sürgün yıllarında ülke hakkındaki düşüncelerini pratiğe geçirmek için yeni bir darbe zemini arayan 14'ler, Türkiye'ye döndükten sonra güçlerini ölçmüş ve neticede bir darbe ile iktidarı ele geçirmenin müm kün olmadığını anlayarak, siyasal partiler yoluyla ikti dar mücadelesinin daha verimli olabileceği konusunda hemfikir olmuşlardır.
18 KASIM-113 sayılı Af Kanunu'nun bazı maddelerinin değiştirilmesi-ne ve bu kanuna bazı hükümler eklenmesine dair kanun kabul edildi. (ikinci Af)
22 KASIM-132 sayılı Türk Standartları Enstitüsü kuruluş kanunu kabul edildi.
29 KASIM- Basın Kanunu'nun bazı maddelerini değiştiren (143 sayılı) kanun kabul edildi. (İspat hakkını tanıyan kanun.)
4 ARALIK- Başkan Gürsel'in geçirmekte olduğu hastalık arttı. Amerika'dan gelen Harvard Üniversitesi profesörlerinden Raymond de Lacy, Türk hekimleriyle konsültasyon yaparak tedavi şeklim tespit ettiler.
6 ARALIK- Türkiye-Amerika Kredi Antlaşması imzalandı.
9 ARALIK- Türkiye-İngiltere Kredi Antlaşması imzalandı.
13 ARALIK-1924 tarih ve 941 sayılı Teşkilatı Esasiye Kanunu'nun bazı hükümlerinin kaldırılması ve bazı hükümlerinin değiştirilmesi hakkındaki 12 Haziran 1960 tarihli ve l sayılı kanuna ek 'Kurucu Meclis Teşkili' hakkında (157) sayılı kanun kabul edildi.
13 ARALIK- Temsilciler Meclisi Seçimi (No. 158) kanunu kabul edildi.
13 ARALIK- Devlet Personel Dairesi kurulması hakkında (No. 160) kanun kabul edildi.
14 ARALIK- İstanbul Boğazı'nda Peter Vereviz (Yugoslav) ile World Harmony (Yunan) adlı iki tanker çarpıştı. İstanbul büyük bir tehlike atlattı.
14 ARALIK- Türkiye ve 19 Batılı devlet arasında iktisadî iş birliği ve kalkınma teşkilatı sözleşmesi imzalandı.
19 ARALIK- İskenderun'da Atatürk Anıtı saldırıya uğradı. ,
26 ARALIK- Emekli Orgeneral Zeki Doğan'a vatanî hizmet tertibinden | aylık bağlanması hakkındaki (174 sayılı) kanun kabul edildi
27 ARALIK- Memurların tahsil müesseselerinde talebe olamayacaktan-1 na dair 4007 saydı kanun ile bu kanunun l. maddesinin değiştirilme^ si hakkındaki 4214 saydı kanunun yürürlükten kaldırılması hakkın] daki (183 sayılı) kanun kabul edildi, 'm
30 ARALIK- CHP, aralarında Parti Genel Başkanı İnönü de bulunmak| üzere 49 Kurucu Meclis üyesi seçti.
1961
2 OCAK- Kıbrıs'ta kuraklıktan zarar gören Türk çiftçisine yapılacak tohumluk buğday ve tohumluk arpa yardımı hakkındaki (199 sayılı) kanun kabul edildi.
2 OCAK- T.C. Millî Birlik Komitesi'nce Temsilciler Meclisi'ne 18 üyenin seçildiği hakkında Millî Birlik Komitesi karan (No. 35) yayınlandı:
Raif Aybar Yakup Kadri Karaosmanoğlu Adnan Başer Alp Kuran Remziye Batırbaygü Zekai Okan Fahri Belen Abdülkadir Okyay Nihat Reşat Belger Kagip Sanca Hakkı Kamil Beşe Necip San Rauf Gökçen Kemal Tamer Ferruh Güven Kemal Türkoğlu Münci Kapani Hıfzı Veldet Velidedeoğlu
3 OCAK- Ordu Yardımlaşma Kurumu Kanunu (sayı: 205) kabul edildi. Aynı gün Basın İlan Kurumu kuruldu. Bağımsız bir "Kürt devleti" kurmayı istemekle suçlanan 49 kişinin yargılanmasına Ankara'da başlandı.
4 OCAK- Türk Silahlı Kuvvetleri İç Hizmet (sayı: 211) Kanunu 'nü kabul edildi.
4 OCAK- Kabineyi kurma serbestisi için bütün bakanlar istifa ettiler.
5 OCAK- Gürsel, altı yeni bakan alarak yeni kabineyi kurdu.
5 OCAK- Dumlupmar Zafer Abidesi'nin inşası hakkında (220 saydı) kanun kabul edildi.
6 OCAK- Kurucu Meclis çalışmalara başladı. Aynı gün Milli Birlik Komitesi,147 öğretim üyesinin üniversiteye dönmesi ile ilgili tasarıyı gündeminden çıkardı.
14 OCAK- Memleketçi Cumhuriyet Partisi kuruldu.
21 OCAK- Türkiye-Amerika Kredi Antlaşması imzalandı.
7 ŞUBAT- Türkiye-Amerika uranyum Antlaşması imzalandı.
11 ŞUBAT- Adalet Partisi, Cumhuriyetçi Meslekî Islahat Partisi, Çalış¬ma Partisi, Memleketçi Parti, Mutedil Liberal Parti, Türkiye İşçi Partisi... kuruldu.
13 ŞUBAT- Yeni Türkiye ve Düstur Partileri kuruldu.
28 MART- Anayasanın halkoyuna sunulması hakkındaki (283 sayılı) kanun kabul edildi.
l NİSAN- Siyasî faaliyete izin verildi.
6 NİSAN- Temsilciler Meclisi'nde; subay ve astsubayların oy kullanmaları kabul edildi.
23 NİSAN- 23 Nisan 1920'de TBMM'nin açıldığı İttihat ve Terakki Fırkası için yapılmış olan binada. 'Türkiye Büyük Millet Meclisi Müze-si' açıldı.
26 NİSAN- Seçimlerin temel hükümleri ve seçmen kütükleri hakkındaki (298 sayılı) kanun kabul edildi.
27 NİSAN- Türkiye-Sovyetler Birliği Demiryolu Nakliyat Antlaşması imzalandı.
1 MAYIS- İzmit Kağıt Fabrikasi'nda yangın.
5 MAYIS- Türkiye-Amerika Kredi Antlaşması.
24 MAYIS- Cumhuriyet Senatosu üyelerinin seçimi hakkında (304 sayılı) kanun kabul edildi.
24 MAYIS- Ankara ve İstanbul vüayetlerine şamil olmak üzere ilan edilmiş bulunan Sıkıyönetimin uzatılması hakkındaki Kurucu Meclis kararı yürürlüğe girdi.
25 MAYIS- Milletvekili Seçimi Kanunu (sayı: 306) kabul edüdi.
27 MAYIS- T.C. Anayasası, Kurucu Meclis'te oylamaya katılan 262 üyenin 260 oyu ile kabul edildi.
6 HAZİRAN- Türkiye-Almanya Kredi Antlaşması imzalandı.
9 TEMMUZ- Anayasa'y a oy verme günü. Kurucu Meclis'in seçtiği 21 kişilik Anayasa Komisyonu tarahndan hazırlanıp 9.7.1961'de halkoyuna sunulan Anayasa; oylamaya katılan 10.238.968 kişiden 6.348.715 oyla kabul edilmiş, 3.935.000 kişi (hayır oyu kullanmıştır. Böylece katılma oranı yüzde: 75, Evet: 63'tür. Halkın yüzde 65'i 'Evet', 35'i 'Hayır' oyu verdi.
10 TEMMUZ- Millî Eğitim Bakanhğı'na bağlı olarak 'Din İşleri Genel Müdürlüğü' kuruldu.
17 TEMMUZ- AnıtKabir projesini hazırlayan iki mimardan Prof. Emin Onat (doğ. 1908) öldü.
21 TEMMUZ- Kurucu Meclis oybirliğiyle seçim tarihim 15 Ekim 1961 olarak tespit etti. (Karar No. 58)
11 AĞUSTOS- Yassıada duruşmaları sona erdi.
16 AĞUSTOS- Ankara ve İstanbul vilayetlerine şamil olmak üzere ilan edilmiş bulunan sıkıyönetimin uzatılması hakkında Kurucu Meclis'in (68 sayılı) kararı.
24 AĞUSTOS-15. CHP Kurultayı Ankara'da toplandı.
İnönü: '...Sabah erken kalkan babayiğitlerin Kurultayı basmalarım asla kabul etmiyorum,' dedi.
3 EYLÜL- Başkan Gürsel'in başkanlığında toplanan parti başkanları, yapılacak milletvekili seçimlerinde; 27 Mayıs'ı zedelememek, "Eminsu" konusunu deşmemek, DP'yi methetmemek konusunda bir antlaşma imzaladılar.
7 EYLÜL- Nedim Küçüközpulat'ın babası Abdülkerim Küçüközpulat ile annesi Fatma Adalet Küçüközpulat'a tazminat verilmesi hakkında (373 sayılı) kanun kabul edildi. (28 Nisan 1960 tarihinde İstanbul Üniversitesi nümayişleri sırasında hayatını kaybettiğinden).
15 EYLÜL- Yüksek Adalet Divanı'nca verilen ölüm cezalan hakkında Millî Birlik Komitesi Kararı.
No. 75, Yayın tarihi: 16.9.1961, sayı: 10908.
15 EYLÜL- Yassıada Yüksek Adalet Divanı kararlan açıklandı. Saat:
15.20. 5 saat 20 dakika süren celsede, 15 sanık idama, 31'i müebbet hapse, 408'i çeşitli hapis cezalarım mahkum oldular. 133 sanık da beraat etti.
1) Ölüm cezasına çarptırılanlar: Celal Bayar, Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu, Hasan Polatkan.
Karar, Millî Birlik Komitesi'nin 15.9.1961 gün ve 75 sayılı kararıyla onaylanmıştır. Ancak, düşük Cumhurbaşkanı Celal Bayanın 65 yaşını bitirmiş olması dolayısıyla verilen ölüm cezası müebbet ağır hapse çevrilmiştir.
2) Ölüm cezasına mahkum edilen; Refik Koraltan, Agah Erozan, İbrahim Kirazoğlu, Ahmet Hamdi Sancar, Nusret Kirişçioğlu, Bahadır
Dülger, İman Kalafat, Baha Akşit, Osman Kıvrakoğlu, Zeki Erataman ve Rüştü Erdelhun'ün cezalan, 15.9.1961 gün ve 75 saydı kararla müebbet ağır hapse çevrilmiştir.
16 EYLÜL- Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan hakkında verilen ölüm cezası İmralı Adaşı'nda yerine getirildi.
17 EYLÜL- Adnan Menderes hakkında verilen ölüm cezası İmralı Adası'nda yerine getirildi.
19 EYLÜL- Eski başbakanlardan Prof. Şemsettin Günaltay (Doğ: 1883) öldü.
l EKİM- İktisadî İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı Türkiye Teknik İşbirliği Temsilciliği kuruldu.
15 EKİM- Genel seçimler. 27 Mayıs İhtilali'nden sonra ilk seçim; Türk Silahlı Kuvvetleri verdiği sözü tuttu. Katılma oranı yüzde 81.Türkiye Büyük Millet Meclisi 12. Yasama Dönemi için 450 milletvekili seçildi.
Seçim sonuçları
|
Parti
|
Genel başkanı
|
Oy Sayısı
|
Oy Oranı (%)
|
Milletvekili sayısı
|
|
Cumhuriyet Halk Partisi
|
İsmet İnönü
|
3,724,752
|
36.74
|
173
|
|
Adalet Partisi
|
Ragıp Gümüşpala
|
3,527,435
|
34.79
|
158
|
|
Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi
|
Osman Bölükbaşı
|
1,415,390
|
13.96
|
54
|
|
Yeni Türkiye Partisi
|
Ekrem Alican
|
1,391,934
|
13.73
|
65
|
|
Bağımsız
|
|
81,732
|
0.81
|
0
|
|
Toplam
|
|
10,141,243
|
100.00
|
450
|
25 EKİM- Türk Silahlı Kuvvetleri'nin gerçekleştirdiği ihtilalden 17 ay sonra, 2. Cumhuriyetin ilk Meclisi, Orgeneral Cemal Gürsel tarafından açıldı.
26 EKİM- Orgeneral Cemal Gürsel; 607 oydan 434 oy ile Cumhurbaşkanı, Suat Hayri Ürgüplü, Senato; Fuat Sirmen, Meclis Başkanı seçildi¬ler.
10 KASIM- İnönü, Kabineyi kurmakla görevlendirildi. Gürsel: '...İçinde bulunduğumuz güç şartları çözümleyecek bir kişiye görev verdim,' dedi.
20 KASIM- İnönü; CHP-AP Koalisyon kabinesini kurdu.
2 ARALIK- Malatya Milletvekili İsmet İnönü'nün Başkanlığı altında kurulan kabine 4 red, 78 çekimsere karşı 269 oyla güven aldı.
23 ARALIK- Başbakan İnönü konuştu: '...Af, Hükümet programına alınmıştır. Bardağı taşıracak bir damla daha koyamayacağım. Bu durumda herkesin bana yardım etmesi lazımdır. Bardaklar doldurulmuştur. Taşıramam. Bir damla daha ilave edemem. Dün söylediklerime bugün ilave edecek tek cümle yoktur. Huzuru behemehal getireceğiz. Bütün sınıfların huzur içinde yaşaması lazımdır.'
26 Ekim 1961'de Cumhurbaşkanlığı Seçimi yapıldı. 638 milletvekilinin 607'si oylamaya katıldı. Milli Birlik Komitesi Başkanı Cemal Gürsel 1. turda 434 oyla cumhurbaşkanlığa seçildi.
1962
1 OCAK- DP. Bayındırlık ve Müh" Eğitim Bakanlanndan Tevfik Heri (doğ: 1911) öldü. Cenaze töreninde olaylar çıktı.
7 OCAK- Fethiye'de büyük yangın.
18 OCAK- Komisyon 147'lerin üniversiteye dönmelerim kabul etti.
26 OCAK- General Sıtkı Ulay, tabiî senatörlükten çekildi.
1 ŞUBAT- İnönü: '...Açık konuşacağım. Bir yandan yann, bir ikinci ihtilalin olacağı rüzgarı, bir yandan 27 Mayıs'ın intikamı alınmaya çalışılıyor, havası estiriliyor. Herkes her sabah gazetesini açtığında yeni bir endişe ile karşılaşıyor. Bu yüzden vatandaşın siniri bozuluyor... Hükümet yanınızdadır. Hükümet kuvvetlidir ve sağlamdır. Türki¬ye'de hiçbir maceraya yer yoktur ve olmayacaktır.'
3 ŞUBAT- Eminsular 'Beyaz Kitap' yayınladı.
5 ŞUBAT- VII. Millî Eğitim şürası. Millî Eğitim Bakanı Hilmi İncesu-lu'nun konuşmasıyla Ankara'da açıldı.
8 ŞUBAT- Türkiye-Amerika Kredi Antlaşması imzalandı.
14 ŞUBAT- Bayar, tedavi için Kayseri Cezaevinden Ankara'ya getirilerek Ankara Tıp Fakültesi'ne yatırıldı. 17.2.1962'de tekrar geriye döndü.
18 ŞUBAT- İnönü'nün radyodan Türk Milleti'ne mesajı: '...Türk Silahlı Kuvvetleri'ne tecavüz mahiyetim taşıyan her davranışın kesin bir azimle karşısındayız... Hiç kimse, hızla gelişmeye muhtaç olan bir milletin kaderi ile oynamaya mezun değildir.'
22 ŞUBAT- Yirmi iki şubat Olayı. Ankara'da Harp Okulu Komutanı Albay Talat Aydemir ve arkadaştan,
Hükümet darbesine teşebbüs ettiler. Olay kısa saatler içinde bastırıldı. Katılan subaylar emekliye sevk edildi.
23 ŞUBAT- İnönü: '...Milletçe büyük bir badire atlattık... Bugün dünyaya karşı, milletiyle, ordusu ile dev kuvvetinde bir Türkiye vardır,' dedi.
5 MART- Anayasa Nizaminin millî güvenlik ve huzuru bozan bazı fiiller hakkında (38 sayılı) kanun kabul edildi.
25 MART- EOKA'cılar Kıbrıs'ta iki camiye bomba attılar. Bayraktar Camii minaresi harap oldu.
26 MART- Basın kartları yönetmeliğim yürürlüğe koyan (6/334) sayılı Bakanlar Kurulu karan yayınlandı.
12 NİSAN- Üniversite öğretim üyelerinden bazılarının diğer fakülte ve 1962 159yüksek okullara nakline dair 27.10.1960 tarihli ve 114 sayılı kanunun bazı maddelerinin kaldırılması ve yeni hükümler eklenmesi hakkın¬da (43 saydı) kanun kabul edildi. Bu suretle şurup giden ve 147'ler olarak adlandırılan konu halledildi.
22 NİSAN- Anayasa Mahkemesi'nin kuruluşu ve yargılama usulleri hakkındaki (44 sayılı) kanun kabul edildi.
22 NİSAN- Yüksek Hakimler Kurulu Kanunu (sayı: 45) kabul edildi.
10 MAYIS- Asker kişiler tarafından 22-23 Şubat 1962 olayları dolayısıyla veya daha evvel bu olaylara esas teşkil edebilecek mahiyette işlenen fiil ve hareketler için ceza kovuşturulması yapılmaması hakkında (50 saydı) kanun kabul edildi. (Bu suretle Talat Aydemir ve arkadaşları bu kez affedildiler).
22 MAYIS- CHP ile AP arasındaki 'Af tartışmağı sertleşti. İlk kademenin, Ekim ayından önce çıkmasını isteyen AP Genel Başkanı Gümüş-pala'ya İnönü; '...Hükümet tebliği muvafakatiniz alınarak yayınlandı. şimdi bundan haberiniz yokmuş gibi konuşuyorsunuz!...' dedi.
27 MAYIS- İstanbul'da Küçükçekmece'de atom reaktörü hizmete girdi.
30 MAYIS- İnönü; AP'nin af ile ilgili tutumu üzerine istifa etti. CHP-AP koalisyonu çekildi.
2 HAZİRAN- İnönü, yeniden kabineyi kurmakla görevlendirildi. Çok güç şartlar içinde koalisyon anlaşması imzalandı. İkinci koalisyon kabinesi, 25.6.1962'de 259 lehte, 134 aleyhte, 4 çekimser oy ile güven aldı.
9 HAZİRAN- Türkiye-Sovyetler Birliği telli telefon antlaşması imzalandı.
15 HAZİRAN- Millet Partisi kuruldu. (Bir süre önce CKMP'den ayrılan Osman Bölükbaşı, kurdu. CKMP'den ayrılan 29 milletvekili ve senatör katıldı.
20 HAZİRAN- Türkiye-Almanya sermaye yatırımlarının karşılıklı olarak teşvik ve himayesi antlaşması imzalandı.
21 HAZİRAN- Türkiye'de ilk defa devlet eliyle kurulan ve 1882 tarihin-1 den itibaren 'Umumî Kütüphane', 'Beyazıt Umumî Kütüphanesi', S 'Kütüphane-i Umumî' adlarıyla hizmet gören İstanbul'da Beyazıt Umumî Kütüphanesi'nin adı. Komisyonun 21.6.1962 gün ve 420-637 saydı kararıyla 'Devlet Kütüphanesi' olarak değiştirildi ve ihtiva ettiği koleksiyonları itibariyle 'Araştırma kütüphanesi' haline getirildi.
26 HAZİRAN- Devlet bakanlarından bir veya birkaçına 'Başbakan Yardımcdığı' verilebileceği hakkındaki (55 saydı) kanun kabul edildi.
160 19628 HAZİRAN- Gülhane Askerî Tıp Akademisi, Ankara Tıp Fakültesi'nden ayrıldı.
23 TEMMUZ- Türkiye-Amerika Kredi Antlaşması imzalandı.
24 TEMMUZ- Türkiye, Müşterek Pazar'a ortak üye kabul edildi.
6 AĞUSTOS- Birleşik Amerika Cumhurbaşkanı Yardımcısı Lindon B. Johnson Türkiye'yi ziyaret etti. (Bilahare Cumhurbaşkanı olmuştur.)
27 AĞUSTOS- Amerika Barış Gönüllüleri Türkiye Bürosu kuruldu.
3 EYLÜL- "Eminsular" Ankara'da miting yaptılar.
10 EYLÜL- Mecburî iskana tabi 55 Ağa'nın yerlerine dönmesi kabul edildi.
1 EKİM- DP eski Bolu milletvekili, müebbet hapis, Reşat Akşemsettinoğlu Yunanistan'a sığındı.
2 EKİM- Ankara'da nümayişler. Başbakan İnönü konuştu: '...Esef verici hadiseler olmuştur. Bunların büyük sorumluluğu hükümete aittir... Fakat bunlar hükümetin icraatı değildir. Görevimizi ifa etmeye mecburuz. Emniyeti temin edeceğinize güveniyoruz. Vatandaşlara ilan ediyorum ki, bu türlü tecavüzlerin hiçbir taydaşı yoktur. Olaylara hakimim, hiçbir şey olmayacaktır.'
11 EKİM- Müşterek beyanname yayınlandı. '...27 Mayıs Millî bir devrimdir.
Büyük Meclis'in mensupları olan bizler, bir bütün halinde bu meşru temele yönelecek her tecavüzü birlikte karşılamaya azimli ve kararlıyız.'
16 EKİM- Anayasi'yı ihlal suçundan Yüksek Adalet Divanı'nca mahkum edilenlerin cezalarının kısmen afhhakkındaki 78 sayılı kanun kabul edildi. (258 tutukludan 7'si şartlı olarak tahliye edildi. Kayseri Cezaevi'nde 57 Yassıada mahkumu kaldı.)
23 EKÎM- Amerika; Sovyetlerin, Küba'yı bir nükleer üs haline getirilme-sini engellemek için adayı abluka etti. Küba için konuşan Başbakan inönü; 'Buhranı Türkiye'ye sıçratmak için gayretler var...' dedi.
27 EKİM- İran Şahı Muhammed Rıza Pehlevi Ankara'ya. geldi.
1962 16129 EKİM- Ankara Şeker Fabrikası hizmete girdi.
21 KASIM- TBMM; beş yıllık plam 219 kabul, 43 çekimser, 93 ret oyu üe kabul etti.
22 KASIM- Kıbrıs Cumhurbaşkanı Makarios Türkiye'yi resmen ziyaret etti.
2 ARALIK- Adalet Partisi'nin Büyük Kongresi (1.inci) Ankara'da toplandı. Genel başkan Ragip Gümüşpala yeniden Genel Başkan Seçildi.
3 ARALIK- Üst rütbeli 11 hava subayı görevinden alındı.
7 ARALIK- CHP'de kaynaşma. Gülek, Erim ve Avni Doğan partiden ihraç edildiler.
14 ARALIK-16. CHP Kurultayı Ankara'da toplandı. İsmet İnönü yeniden Genel Başkan seçildi.
19 ARALIK- Milli Güvenlik Kurulu kuruldu.
1963
3 OCAK- Kıbrıs'ta Türk belediyelerinin lağvı kararını, Ankara-Zürih-Londra antlaşmalanna aykırı bulan Hükümet, Makarios'a sert bir nota verdi.
6 OCAK- Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) Siirt'te zengin bir petrol damarı buldu.
7 OCAK- Cibali Tütün Fabrikası'nda 3500 işçi yemek boykotu yaptı.
20 OCAK- istanbul'da Sarıyer'de tarihî Kefeliköy Oteli yandı.
24 OCAK- İstanbul'da yayınlanan Hürriyet gazetesinin 3 basın mensubu donarak görevleri basında öldüler. (Abidin Behpur, Yüksel Kasapbaşı. Yüksel Öztürk).
27 OCAK - Bakanlar Kurulu otomobil ve lüks eşya ithalini yasakladı.
1 ŞUBAT- Ankara semalarmda çarpışan iki uçak şehre düşerek 87 vatandaşın kaybına sebep oldu.
10 ŞUBAT- Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Hürriyeti hakkındaki 171 sayılı kanun kabul edildi.
21 ŞUBAT- Türkiye-Amerika uzun süreli zirai maddeler antlaşması imzalandı.
23 ŞUBAT- Bazı suç ve cezaların affı hakkında (218 sayılı) kanun kabul edildi.
12 MART- Adalet Bakanlığı, Celal Bayatın sağlık durumu ile ilgili olarak bir bildiri yayınladı.
13 MART- İnönü'nün Bayar hakkındaki demeci: '...Bayar için. Hükümet olarak bir şey düşünmek, yetkimiz dışında. Mesele; sıhhî durumu, muayeneye arz edilmiş bir hükümlünün göreceği işlemdir.'
19 MART- İlk Ordu Pazarı hizmete girdi.
19 MART- İnönü'nün Ankara'da basın toplantısı. Kendisine önceden iletilen 56 soruyu cevaplandırdı. '...Hükümet zemin müsait olduğun162 1963da siyasi bir af çıkarmakta kararlıdır.'
22 MART- Celal Bayar; Kayseri Cezaevi'nden geçici olarak tahliye edildi. Basın mensuplarıyla konuştu.
24 MART- Ankara'da gösteriler. Gençler, 27 Mayıs'a karşı girişilen tahrikleri protesto ettiler.
25 MART- Ankara, İstanbul ve yurdun çeşitli bölgelerinde nümayişler, 27 Mayıs'a karşı tutum kınanıyor.
27 MART- Ankara'da Adalet Partisi Genel Merkezi tahrip edildi.
28 MART- Celal Bayar, tekrar tutuklandı.
6 NİSAN- Başbakan İnönü konuştu; '...Onbeş günlük olayların siyasf ha-yatımıza ne dersler öğrettiğini gelecekte göreceğiz, partilerin derlen¬me toplanmakta gayretlerinin ciddiyet derecesine bu devrede şahit olacağız.'
9 NİSAN- Türkiye-Almanya Teknik Yardım Antlaşması imzalandı.
11 NİSAN- Japon İmparatoru'nun kardeşi Prens Mikasa ve eşi Türkiye'ye geldi.
11 NİSAN- 26 Mayıs öğleden sonra başlamak ve 27 Mayıs günü devam etmek üzere 'Hürriyet ve Anayasa Bayramı' (sayı: 221) kabul edildi.
18 NİSAN- Denizaltı, dalgıç ve Kurbağa Adam tazminatı (223 saydı) kanun kabul edildi.
21 NİSAN- 'Genç Kemalistler Ordusu' adlı bir örgüte bağlı beş subay tutuklandı.
30 NİSAN- Türkiye Süt Endüstrisi Kanunu (sayı: 227) kabul edildi.
10 MAYIS- Ankara'da Türk Devrim Diyanet Sitesi'nin temeli atıldı.
20/21 MAYIS- Talat Aydemir'ın ikinci defa ihtilal teşebbüsü.
21 MAYIS- Ankara-İstanbul-İzmir'de sıkıyönetim. Başbakan İnönü Cumhuriyet Senatosu'nda 20/21 Mayıs gecesi olan olaylar hakkında açıklama yaptı: '...Türk Silahlı Kuvvetleri, Anayasayı milletle beraber her türlü tecavüzden koruyacaktır...' dedi ve dakikalarca ayakta alkışlandı.
3 HAZİRAN- Ankara'da 3 mahkeme kuruldu.
7 HAZİRAN- İhtilal sanıklarının (103 kişi) Ankara-Mamak Askeri Mahkemesi'nde duruşmaları başladı.
11 HAZİRAN- Kabine'den CKMP'li üç bakan (A.Yörük, M.Ete, C.T.Ka-rasapan) çekildi.
Birinci Dünya ve İstiklal savaşlanna 4tirak eden Vecihi Hürkuş'a vatanî hizmet tertibinden aylık bağlanmasına dair (249 sayılı) kanun kabul edildi.
1963 163(Vecihi Hürkuş'un yurdumuzda sivil havacdığm kurulmasmda büyük emeği geçmiş, bir çok öğrenci yetiştirmiş» o yıllarda dahi çok basit kendi yapımı olan uçaklarla uçarak havacılık zevkini memlekete aşılamış bir pilottur.)
13 HAZİRAN- 1459 Harp Okulu öğrencisinin duruşması Ankara'da başladı.
25 HAZİRAN- Anayasa Mahkemesi, ilk duruşma ile görevine başladı.
28 HAZİRAN- Komünist eğilimli oldukları gerekçesiyle 12 kişi tutuklandı.
2 TEMMUZ- Turizm ve Tanıtma Bakanlığı Kanunu (sayı: 265) kabul edildi.
11 TEMMUZ- Prof.Dr. Tevfik Sağlam (doğ: 1882) öldü.
14 TEMMUZ- Fransız Başbakanı George Pompidou Türkiye'ye geldi.
15 TEMMUZ- Sendikalar Kanunu (sayı: 274) kabul edildi.
15 TEMMUZ- Grev ve Lokavt Kanunu (sayı: 275) kabul edildi.
17 TEMMUZ- Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu kurulması hakkında (278 saydı) kanun kabul edildi.
18 TEMMUZ- Türkiye-Rusya arasında Telli-Telefon irtibatı kurulmasına ve mevcut radyo-telgraf servisine dair antlaşma (sayı: 292) onaylandı.
23 AĞUSTOS- Türkiye-Almanya Malî Yardım Antlaşması imzalandı.
5 EYLÜL- 20/21 Mayıs ihtilaline katılanlar için Mamak Askerî Mahkemesi karar verdi. T.Aydemir, F.Gürcan, E. Dinçer, İ. Baş, C. Kırca, O. Deniz, A. Güçal ölüm cezasına; 29'u da müebbet hapse mahkum oldular .
11 EYLÜL- II. No'lu Sıkıyönetim Mahkemesi'nde; 1493 Harp Okulu öğrencisi suçsuz bulundu, 75 öğrenci mahkum oldu.
12 EYLÜL- Türkiye Ortak Pazar'a girdi.
|
Türkiye ile Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) arasında ortaklık yaratan anlaşma 12 Eylül 1963 tarihinde Ankara'da imzalandı. Bu anlaşma Türkiye ile Avrupa Birliği arasındaki ilişkilerin hukuki temelini oluşturmaktadır.
|
Anlaşma ve Ekleri:
http://www.antimai.org/ab/aetankara.htm
14 EYLÜL- İsmet İnönü; yıllar boyu dargın bulundukları Atatürk'ün yaverierinden Kılıç Ali ile barıştı.
17 EYLÜL- Millî Mücadele kahramanlarından Telgrafçı Manastırlı Hamdi Efendi eşi Hasibe Martonaltı'ya vatanî hizmet tertibinden maaş bağlanması hakkında (330 sayılı) kanun kabul edildi. (Hamdi Efendi; İstanbul'un işgalini Atatürk'e ilk haber veren kişidir. Anadolu Kurtuluş Cephesi'ne büyük hizmetleri vardır.)
2 EKİM- Sivas Kongresi'ne seçilen Temsil Heyeti üyeleriyle Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin birinci döneminde bulunan üyelere vatanı hizmet tertibinden aylık bağlanması hakkındaki kanuna geçici bir madde eklenmesi hakkında (342 sayılı) kanun kabul edildi, (ilk kanun: 15.12.1948 gün ve 5269 sayılıdır.)
11 EKİM- Anayasa Mahkemesi, DP iktidarı zamanında çıkan CHP'ye ait malların hazineye intikali ile ilgili (6195 sayılı) kanunu iptal etti.
15 EKİM- Türkiye-Amerika Kredi Antlaşması imzalandı.
17 EKİM- Sıkıyönetim; 69'a karşı, 229 oyla İstanbul ve Ankara'da iki ay uzatıldı. (Karar: 86, RG. 11587).
26 EKİM- Askeri hakimler ve Askerî savcılar (Sayı: 357) kanunu kabul edildi.
31 EKİM- 7 ölüm cezasından 4'ü onaylandı.
17 KASIM- Mahallî seçimler yapıldı. 42 ilde AP, 23 ilde CHP kazandı.
23 KASIM- Birleşik Amerika Devlet Başkanı Kenndy öldürüldü.
24 KASIM- Başbakan İnönü, Başkan Kennedy'nin cenaze töreninde bulunmak üzere Amerika'ya gitti.
27 KASIM- Başbakan İnönü'nün Amerika'da bulunduğu sırada YTP. Müşterek Grubu çekilme karan alınca, 2. Koalisyon çöktü.
30 KASIM- Kıbrıs anayasasında değişiklik yapılması için Makarios Türk Hükümeti'ne muhtıra verdi.
2 ARALIK- Başbakan inönü döndü. Istifasını verdi. '...Koalisyonun dağıldığı hakkındaki haberi, Amerika'da herkesle beraber duydum. Durumu henüz etraflıca bilmiyorum. Demokratik rejimlerde böyle hadiseler olacak. Rejim, bu olayların içinden memleketi çıkarma ted¬birlerim bünyesinde taşır... Hükümet buhranın halledilmesine el¬birliğiyle çalışılmasın! tavsiye ederim...'
2 ARALIK- Karadeniz Teknik Üniversitesi Trabzon'da açıldı.
2 ARALIK- Karadeniz Teknik Üniversitesi yeni binasının temeli atıldı
2 ARALIK- Türkiye-İsveç Kredi Antlaşması imzalandı.
10 ARALIK- Türkiye-Avusturya Kredi Antlaşması imzalandı.
11 ARALIK- Millî Güvenlik Kurulu kuruldu.
14 ARALIK- inönü; Hükümet kurmakla 3. defa yeniden görevlendirildi.
21 Aralık- Kıbrıs'ta Türk toplumuna karşı girişilen sistemli saldırılar raz daha arttı. Bu işi planlayanlar, Türkiye'deki her hükümet buhra mndan yararlanmakta gecikmiyorlar.
23 ARALIK- Kıbrıs'ta üç Türk şehit edildi. EOKA saldırışı devam yor.
24 ARALIK- Türk Hava Kuvvetleri'ne bağlı jet uçakları Kıbrıs semalarında göründüler ve ilk ihtarı yaptılar.
24 ARALIK- Başbakan İsmet İnönü, TBMM'inde Kıbrıs için konuştu:
"Bugün Türk uçaklar Kıbrıs'taki mücadele meydanlarına gitmişler, görünmüşler ve ilk ihtarı yapmışlardır.
Biz her meselede, iç hayatımızda olduğu gibi dış münasebetlerde de kanun nizamma bağlı olan bir devlet ve milletiz. Kanun nizamı haricinde bir muamele ve tecavüz yapmak isteyenlere karşı kuvvetimiz, İrademiz sarsılmaz bir surette tesiri gösterecektir.
Milletimiz programımızla, hadiselerin her safhasından haberdar olacak ve bize desteğim, yardımım esirgemeyecektir. Bu kanaatla vazifeye başlıyoruz.
Saygılanmia."
24 ARALIK- Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT) kanunu kabul edildi.
25 ARALIK- İnönü, Bağımsızlarla yeni kabineyi kurdu.
27 ARALIK- Yurdun çeşitli yerlerinde Kıbrıs için mitingler. Ankara'da İnönü, gençlere seslendi:
'Millî menfaatleri azim ve basiretle takip eden bir hükümet olduğum itimat ediniz, müsterih olunuz.'
28 ARALIK- Kıbrıs'tan aralarında 2 kadın ve üç çocuğun da bulunduğu 23 yaralı uçakla Ankara'ya getirildi.
29 ARALIK- İnönü; Kıbrıs'tan getirilen yaralı Türkleri hastanede ziyaret etti.
30 ARALIK- Kıbrıs buhranı bütün şiddetiyle sürdürülüyor. Başbakanla basın mensuptan arasında geçen konuşmalardan:
- 'Çizmenizi ne zaman giyeceksiniz?...
- Çizmem yok, aklım var!...
1964
4 Ocak 1964 : İnönü'nün 10. ve son kabinesi 175'e karşı 225 oyla güvenoyu aldı. Kabinede 3 Bağımsız Milletvekili bulunuyordu. Ferit Melen, Maliye Bakanlığı; Bülent Ecevit ise Çalışma Bakanlığı görevlerine getirildi.
9 Ocak 1964 : Ünlü yazar Halide Edip Adıvar (Doğumu:1884) öldü.
15 Ocak 1964 : Kıbrıs Konferansı Londra'da başladı.
23 Ocak 1964 : Kıbrıs'ta Bayraktar Camii tekrar bombalandı. EOKA saldırıları bütün hızıyla devam ediyor.
31 Ocak 1964 : Londra'da toplanan Kıbrıs Konferansı başarısızlıkla dağıldı.
6 Şubat 1964 : Kurtuluş Savaşı Komutanlarından Albay Şefik Aker (Doğumu:1877) öldü.
12 Şubat 1964 : Kıbrıs'ta Türklere yönelik kanlı saldırılar oldu.
15 Şubat 1964 : Kıbrıs Konferansı'nın başarısız olması üzerine, İngiltere, Birleşmiş Milletlere başvurdu.
21 Şubat 1964 : Başbakan İsmet İnönü'ye, Mesut Suna adlı bir kişi tarafından suikast teşebbüsünde bulunuldu.
4 Mart 1964 : Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi 'beşli planı' kabul etti. Kıbrıs'a üç ay için milletlerarası barış kuvveti gönderilmesine karar verildi.
12 Mart 1964 : Kıbrıs'a müdahale için garantör devletlere 48 saat süre verdik. İnönü: "... Ültimatom verdim. Bir reaksiyon göstermezse çıkartma yapacağım... Sabrediyoruz."
16 Mart 1964 : TBMM, Kıbrıs'a gerektiğinde müdahalede bulunmak için İnönü Hükümetine yetki verdi. Oylamaya katılan 495 üyeden, 4'ü çekimser, 6'sı red, 485'i olumlu oy kullandı.
7 Nisan 1964 : Başbakan İnönü, Kıbrıs Cumhurbaşkanı Makarios'a mektup gönderdi. Türklere yönelik saldırılar devam ediyor.
27 Nisan 1964 : Ankara'da 2. Çubuk Barajı hizmete açıldı.
5 Mayıs 1964 : TBMM'de, Kıbrıs politikası üzerine yapılan genel görüşmede İnönü: "... Kıbrıs'taki Türkleri hür yaşatmak şeref görevimizdir... Aksi bir hal çaresine bizi razı etmeye kimsenin gücü yetmeyecektir." dedi.
7 Mayıs 1964 : Türk Karasuları 6 deniz miline çıkartıldı.
3 Haziran 1964 : Kurtuluş Savaşı Komutanlarından Orgeneral Kazım Orbay (Doğumu:1887) öldü.
5 Haziran 1964 : Türk Hükümeti'nin Kıbrıs'a müdahale kararı üzerine ABD Başkanı Lindon B. Johnson'ın muhtemel Sovyet müdahalesine ve Amerikan yardımından alınan silahların kullanılmasının kabul edilemeyeceğine dair mektubu: (Bu mektup 13.01.1966 tarihli Senato kararıyla kamuoyuna açıklanmıştır.)
5 Haziran 1964 : Adalet Partisi Genel Başkanı Ragıp Gümüşpala (Doğumu:1897) öldü.
7 Haziran 1964 : Senato kısmi seçimleri yapıldı. AP:31, CHP:19, Bağımsızlar:1 senatörlük kazandılar.
9 Haziran 1964 : Başbakan İnönü, Başkan Johnson'ın mektubunu cevaplandırdı. (Bu mektup, 13.01.1966 tarihli Senato kararıyla kamuoyuna açıklanmıştır.)
19 Haziran 1964 : Başkan Johnson'ın davetiyle Amerika'ya hareket etmeden önce Hükümetin Kıbrıs politikası ile ilgili olarak güvenoyu isteyen İnönü, 194 aleyhte ve 2 çekimser oya karşın 200 lehte oy aldı.
- Ankara ve İstanbul'da sıkıyönetim 1 ay daha uzatıldı.
21 Haziran 1964 : Başbakan İnönü, ABD Başkanı Johnson'ın özel uçağı ile Amerika'ya hareket etti.
23 Haziran 1964 : Talat Aydemir ve Fethi Gürcan haklarındaki ölüm cezalarının yerine getirilmesine, Osman Deniz ve Erol Dinçer haklarındaki ölüm cezalarının ise yerine getirilmemesine dair kanun kabul edildi.
24 Haziran 1964 : İnönü, Washington'dan ayrılırken açıklama yaptı: "Meselenin güçlüklerini saklamak istemiyoruz. Fakat Amerikalılar ile birlikte dün vardığımız netice, bu güçlüklerin hallini kolaylaştıracaktır.... Savaş tehlikesi devam ediyor!.. Enosisi kabul ederiz, şu şartla ki Ada'nın bir kısmı Türkiye'ye bir kısmı Yunanistan'a verilsin."
27 Haziran 1964 : Fethi Gürcan idam edildi.
1 Temmuz 1964 : İnönü, Amerika dönüşü Fransa'ya da uğrayarak General de Gaulle ile görüştü. Türkiye'nin Kıbrıs politikasını anlattı.
2 Temmuz 1964 : İnönü yurda döndü. Basın mensuplarına: "İyi bir netice ile yurda geldim..." dedi.
5 Temmuz 1964 : 20 Mayıs darbe girişiminin başı Albay Talat Aydemir idam edildi.
16 Temmuz 1964 : Kıbrıs'ta Rumlar, Girne (St. Hilarion) Kalesini zorlamaya başladılar. Kıbrıs yeniden kana bulandı. Türklere yönelik şiddetli saldırılar yapılıyor.
- Hamidiye kahramanı, Cumhuriyet'in ilk Başbakanlarından Rauf Orbay (Doğumu:1881) öldü.
7 Ağustos 1964 : Türk Hava Kuvvetlerine bağlı jetler, Kıbrıs üzerinde ihtar uçuşu yaptı.
8 Ağustos 1964 : Kıbrıs'ta Rumlar saldırılarını ve katliamlarını artırınca, jetlerimiz Kıbrıs üzerinde uçmaya ve askeri hedefleri bombalamaya başladı. Bir uçağımız düştü, pilot Yüzbaşı Cengiz Topel şehit oldu.
10 Ağustos 1964 : Sovyetler Birliği Başkanı Nikita Kruşçef, Başbakan İnönü'ye mesaj göndererek itidal tavsiye etti.
27 Ağustos 1964 : Amerika'nın Kıbrıs konusunda Türkiye'yi sürekli fedakarlığa zorlaması nedeniyle, Ankara'da ilk kez Amerika aleyhtarı gösteri yapıldı.
28 Ağustos 1964 : Ankara'da Amerika aleyhtarı ikinci miting yapıldı.
29 Ağustos 1964 : Ankara, İstanbul ve İzmir'de Kıbrıs için mitingler yapıldı.
30 Ağustos 1964 : Hükümet, mitingler dolayısıyla İzmir Fuarını süresiz kapattı.
7 Eylül 1964 : Kıbrıs Erenköy'e helikopter ile yiyecek gönderildi.
30 Eylül 1964 : SSCB ile Kıbrıs Cumhuriyeti arasında askeri yardım antlaşması imzalandı.
5 Ekim 1964 : Hükümet, Kıbrıs'ta Rumların yarattığı tehlikeli durum dolayısıyla Birleşmiş Milletler'e başvurdu.
25 Ekim 1964 : Tatvan-Muş demiryolu hizmete açıldı.
30 Ekim 1964 : Dışişleri Bakanı Feridun Cemal Erkin, Sovyetlerin gönderdiği uçakla Moskova'ya gitti.
8 Kasım 1964 : Celal Bayar 6 ay süre ile serbest bırakıldı.
16 Kasım 1964 : Genel Kurmay Başkanı Orgeneral Cevdet Sunay, bazı politikacıların konuşmaları üzerine parti liderlerine ikaz mektubu göndererek;
1-Memleketin iki hasım kampa itilmek istenildiğini,
2-Orduyu, halkın karşısında gibi gösterilmeye çalışıldığını,
3-Komutan ve subayların bu durumdan hoşnutsuz bulunduklarını, belirterek, bunların kesin olarak önlenmesini istedi.
22 Kasım 1964 : Cumhurbaşkanı Gürsel başkanlığında toplanan liderler, rejimin korunması konusunda anlaştılar.
25 Kasım 1964 : Kurtuluş Savaşı Komutanlarından Korgeneral Naci Tınaz (Doğumu:1882) öldü.
29 Kasım 1964 : AP 2. Büyük Kongresinde Süleyman Demirel 1072 (Bilgiç: 552, Arıburnu: 39) oy alarak genel başkan seçildi.
3 Aralık 1964 : Genel kurmay Başkanı Cevdet Sunay'ın bazı basın sahipleri ve politikacıları suçlayan demeci 'Kim' dergisinde yayınlandı.
9 Aralık 1964 : Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel'in, parti liderleriyle yaptığı toplantı ile ilgili bir bildiri yayınlandı: "... Tarihin hiç bir devrinde, hiç bir ülkede, siyasi partiler, kendilerine vücut veren anayasa rejiminin meşrutiyetinin istismar edilmesine müsaade etmedikleri gibi ve bundan daha vahim olarak, devletin beka ve güven müesseselerinin başında olan ordusuna dil uzatılmasını veya uzatılmış olduğu iddiasını müsamaha veya sükut ile karşılamamışlardır..."
20 Aralık 1964 : Türkiye-Bulgaristan futbol maçı esnasında, Ali Sami Yen stadının parmaklıkları çöktü, 70 kişi yaralandı.
1965
4 Ocak 1965 : Sovyetler Birliği Yüksek Şürası Heyeti Başkanı Podgorny başkanlığında bir heyet Türkiye'ye geldi.
10 Ocak 1965 : 150 kişilik bir grup, İstanbul'da Türkiye İşçi Partisi (TİP) idarecilerinin toplantılarını bastı.
22 Ocak 1965 : Birleşik oy pusulası ile ilgili seçim kanunu kabul edildi.
13 Şubat 1965 : 1965 yılı bütçesi 197'ye karşı 225 oy ile reddedildi. İsmet İnönü istifa etti.
16 Şubat 1965 : Kabineyi kurmakla Suat Hayri Ürgüplü görevlendirildi.
4 Mart 1965 : Ürgüplü Kabinesi 200 red, 1 çekimser oya karşın 231 oy ile güvenoyu aldı. Süleyman Demirel, Başbakan Yardımcısı olarak Kabineye girdi.
12 Mart 1965 : Kozlu'da devam eden grevde, kanlı olaylar yaşandı.
31 Mart 1965 : BM tarafından Kıbrıs'a arabulucu olarak gönderilen Plaza, Türk görüşü ve antlaşmalar aleyhindeki raporunu açıkladı.
8 Nisan 1965 : Anayasa'yı ihlal suçundan Yüksek Adalet Divanı'nca mahkum edilenlerin cezalarının kısmen affı hakkındaki kanun kabul edildi. Bu kanunla Yassıada mahkumlarından bazıları affedildiler.
1 Haziran 1965 : Atina'da Yunanistan ile ikili görüşmeler başladı.
22 Haziran 1965 : Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri hakkındaki kanun kabul edildi.
6 Temmuz 1965 : Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) kanunu kabul edildi.
13 Temmuz 1965 : Siyasi Partiler kanunu kabul edildi.
14 Temmuz 1965 : Türk Silahlı Kuvvetleri'nde piramidi korumak için, 40 general ve Amiral emekliye sevk edildi.
9 Ağustos 1965 : Başbakan Ürgüplü Sovyetler Birliğine gitti.
17 Ağustos 1965 : Ürgüplü, Sovyetler'den döndü. "Planımıza dahil olan bir çok tesislerimizi Rusya'dan sağlayacağız..." dedi.
10 Ekim 1965 : Milletvekili seçimleri yapıldı.
AP 240 Milletvekili 79 Senatör
CHP 134 " 48 "
CKMP 11 " 4 "
YTP 19 " 8 "
MP 31 " 2 "
TİP 14 " -
SDP - 1 "
Bağımsız 1 " 40 "
23 Ekim 1965 : Adalet Partisi Genel Başkanı Süleyman Demirel Kabineyi kurmakla görevlendirildi.
24 Ekim 1965 : Genel nüfus sayımı yapıldı. Nüfusumuz: 31.351.421
11 Kasım 1965 : 1. Demirel Kabinesi, 172 red, 10 çekimser oya karşın 252 oyla güvenoyu aldı.
Başbakan Süleyman Demirel
17 Aralık 1965 : Birleşmiş Milletler Siyasi Komisyonu'nda, Makarios'un Kıbrıs hakkındaki tezi, 51 çekimser, 6 red oya karşın 47 lehte oy ile kabul edildi. Türkiye lehinde oy verenler: ABD, Arnavutluk, Pakistan, İran ve Libya. SSCB çekimser oy kullandı. BM'deki delegelerimiz aleyhimizdeki karar üzerine salonu terk ettiler.
Karar:
1-BM Teşkilatı'nın eşit haklara sahip üyesi sıfatıyla Kıbrıs Cumhuriyeti, BM Yasasına göre, hükümran ve bağımsız bir ülkedir ve bu ülkeye yabancı müdahalesi kabul edilemez.
2-Bütün devletler, BM Yasası ve özellikle bu yasanın 2. maddesinin 1. ve 4. paragraflarına uyarak Kıbrıs Cumhuriyeti'nin hükümranlık, birlik, bağımsızlık ve toprak bütünlüğüne saygı göstermeye ve bu ülkeye herhangi bir müdahalede bulunmaktan imtina göstermeye davet edilir.
3-Güvenlik Konseyi'nin 4 Mart 1964 tarihinde alınan karar gereğince bu ülkede arabuluculuk görevinin devam ettirilmesi tavsiye edilir.
18 Aralık 1965 : Türkiye, BM'in Kıbrıs'a müdahalede bulunulmayacağına dair kararını kabul etmeyeceğini, Londra ve Zürih Antlaşmalarının uygulanacağını kesin olarak ilan etti.
19 Aralık 1965 : Muhalefet Lideri İnönü, Kıbrıs hakkındaki BM kararını: "... Bu büyük bir siyasi basiretsizliktir..." diye niteledi.
20 Aralık 1965 : BM'in Kıbrıs konusundaki kararı üzerine, yurdun çeşitli yerlerinde protesto gösterileri yapıldı. Vatandaşlar Ankara'da Genel Kurmay'ın önünde; "Ordu Kıbrıs'a..." diye bağırdı.
29 Aralık 1965 : TBMM'de Kıbrıs hakkında açılan genel görüşme sona erdi.
Nihat Erim: "Amerika, komünizmi önleyeceği zannıyla bu 15.000 Yunan askerinin Ada'ya gitmesine, NATO silahlarının girmesine göz yummuştur. Şubat, Mart ve Haziran 1964'de yapılan üç çıkarma teşebbüsü ciddi teşebbüslerdi ve üç teşebbüsünde karşısına Amerika bütün gücüyle çıkmıştır..."
Alparslan Türkeş, eski ve yeni hükümetleri suçlayarak derhal Kıbrıs'a çıkarma yapılmasını istedi.
İ. Sabri Çağlayangil: "Geçmişi unutmak ve muhasebeyi, davayı çözümledikten sonraya bırakmak gerekir."
30 Aralık 1965 : Kıbrıs'taki BM arabulucusu görevinden istifa etti.
